Komańcza (ukr. Команьча) – wieś w południowo-wschodniej Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza, w Dolinie rzeki Osławicy i potoku Barbarka (dawniej Kumaniecki Potok). Siedziba gminy Komańcza. w latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Spis treści


Historia

    Information icon.svg Osobny artykuł: Historia Komańczy.

Pierwsza wzmianka o wsi Komanycza, Crziemyenna pochodzi z 1512. W latach 1340-1772 na terenie ziemi sanockiej w województwie ruskim. Następnie w latach 1772-1852 znajdowała się w cyrkule leskim, później sanockim. W początkach maja 1849, w czasie Wiosny Ludów rozegrała się tu zwycięska bitwa partyzantów polskich nad wojskami Austrii[1]. Do 1914 powiat sądowy w Sanoku, gmina Bukowsko. W pierwszych dniach listopada 1918 ukraińska ludność z Komańczy oraz okolicznych miejscowości opanowała linie kolejowe od Zagórza do Łupkowa oraz od Zagórza do Chyrowa, oraz ogłosiła powstanie tzw. Republiki Komańczańskiej, na czele której stanął jako "prezydent" Andrij Kyr a "stolicą" została Komańcza.
Dawny kamieniołom w Komańczy

Do 12 września 1939 na obszarze powiatu sanockiego województwa lwowskiego, wieś stanowiła garnizon macierzysty Batalionu KOP "Komańcza". W 1939 Batalion KOP "Komańcza" w ramach 2 Pułku Piechoty KOP "Karpaty" toczył walki obronne. Prawie wszystkich Żydów Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Zasławiu. Od października 1939 do sierpnia 1944 wieś była siedzibą urzędu gminy w powiecie sanockim (Landkreis Sanok). Dziś warto zwiedzić m.in. miejsce katastrofy samolotu z okresu II wojny światowej.
Toponimia
Widok wsi. Na pierwszym planie potok Barbarka

    locandi de novo villiam super fluvio Komanycza dicto, que villam vocabitur Crziemyenna ... in fluvium Comancza, ' – 1512
    de Komancza – rok 1524
    z Komańczej, w Komańczy - 1561
    z Komańcze - 1621
    wsi Komanczy - 1786
    Komancza - 1794
    Komanča - 1860
    Komańcza – XIX wiek

Nazwa miejscowości może sięgać okresu staroruskiego, wieś miała się nazywać Krzemienna (przymiotnik krzemienny - "kamienisty"), lecz z czasem przyjęła się nazwa Komańcza, od nazwy rzeki Komańcza, później Kumanieckiego Potoku (dawniej Barburka; obecnie Barbarka). Nazwa może pochodzić od .starosłowiańskiego *Komanec - „członek plemienia turańskiego Ko(u)manów, inaczej Połowców, żyjącego na terenie Rusi w XI-XIII w.” Miejscowość leżała przy starym szlaku handlowym Sanok-Przełęcz Łupkowska. Ewentualnie nazwa pochodzi od nazwy osobowej Komanec (Koman, n.os. notowana w XV wieku w pobliskiej wsi Szczawne - która z kolei może pochodzić j.w.) z sufiksem -ja[2].
Cerkiew prawosławna w trakcie odbudowy (2009)
Zabytki

Na uboczu wsi znajduje się klasztor nazaretanek, który był miejscem internowania kardynała Stefana Wyszyńskiego od 27 października 1955 do 26 października 1956, czyli jak powiadają siostry: „zapowiedź przyjazdu przyszła w Święto Chrystusa Króla i wyjazd nastąpił po roku, w ten dzień”. Tutaj 16 maja 1956 w święto Andrzeja Boboli napisał prymas Polski tekst Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego 1955-1956. Pokój, w którym mieszkał kardynał, jest udostępniany zwiedzającym.
Komańcza
Pamiątkowa tablica na klasztorze nazaretanek
Pamiątkowa tablica na klasztorze nazaretanek
 

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

    Dawna greckokatolicka cerkiew parafialna Opieki Matki Bożej wybudowana w 1802 (od 1963 cerkiew prawosławna). W 1834 wzniesiono dzwonnicę bramną, a w 1836 odbudowano zakrystię. Cerkiew była wielokrotnie remontowana. Z dawnego wyposażenia do 2006 zachował się ikonostas z 1832. Cechą szczególną było usytuowanie zakrystii na przedłużeniu prezbiterium, na osi wzdłużnej cerkwi. Cerkiew w Komańczy wraz z dzwonnicą stanowiła jeden z trzech zachowanych (obok Turzańska i Rzepedzi) przykładów wschodniołemkowskiego (tzw. osławskiego) budownictwa sakralnego. 13 września 2006 cerkiew wraz z wyposażeniem doszczętnie spłonęła; strażakom udało się uratować jedynie zabytkową dzwonnicę. Następnego dnia arcybiskup Adam Dubec zapowiedział odbudowę cerkwi w kształcie sprzed pożaru i 14 października 2008 celebrował w nowej cerkwi liturgię (cerkiew w stanie surowym bez okien i podłogi, bez ikonostasu i polichromii). 14 października 2010 całkowicie odbudowaną cerkiew poświęcił metropolita warszawski i całej Polski, arcybiskup Sawa.

    Greckokatolicka cerkiew parafialna Opieki Matki Bożej. Została ona przeniesiona ze wsi Dudyńce w 1988 i ustawiona na piętrowej murowanej podstawie. Przy cerkwi znajdowało się do niedawna muzeum kultury łemkowskiej, jednak brak miejsca spowodował, że zostało ono zlikwidowane. Sprzęt codziennego użytku Łemków, który znajdował się w muzeum, został częściowo przeniesiony do skansenu w Sanoku, a częściowo rozdany ludziom.

Religia

W Komańczy istnieją:

    cerkiew prawosławna pod wezwaniem Opieki Matki Bożej (parafialna).
    cerkiew greckokatolicka (po II wojnie światowej wyznawcy kościoła greckokatolickiego mieli odprawiane swoje nabożeństwa w kościele rzymskokatolickim, gdyż ich wyznanie było zakazane, a ich cerkiew władze przekazali parafii nielicznej tam ludności prawosławnej. Nowa cerkiew greckokatolicka została wybudowana drogą obejścia zakazu władz w latach 1985-1988. Codziennie odbywają się liturgie). Sporo parafian kościoła prawosławnego to dawni członkowie kościoła greckokatolickiego,
    kościół rzymskokatolicki (parafia łacińska w Bukowsku do 1947) pod wezwaniem św. Józefa oraz kaplica w klasztorze sióstr nazaretanek; kościół rzymskokatolicki w Komańczy został zbudowany w 1927, podczas wojny spłonął, po wojnie wybudowano nowy, drewniany kościół. Częściowo do jego budowy użyto drewna z rozbieranych po wojnie cerkwi greckokatolickich.[potrzebne źródło]

Do 1939 Żydzi z Komańczy należeli do kahału w Bukowsku, we wrześniu 1942 zostali wywiezieni do obozu koncentracyjnego w Zasławiu i tam straceni.

Ciekawostką jest organizowanie wspólnych uroczystości, np. procesja Bożego Ciała rokrocznie ma swój początek w kościele rzymskokatolickim, aby zakończyć się w cerkwi greckokatolickiej, przy czynnym współudziale nie tylko wyznawców, ale i ich duchownych.

    Sala Królestwa miejscowego Chrześcijańskiego Zboru Świadków Jehowy[3]

Metryki

    unickie
        Liber natorum 1784-1858, 1858-1891
        Liber copulatorum 1784-1879, 1776-1886, 1784-1851
        Liber mortuorum 1784-1851, 1784-1909, 1900-1911, 1921-1922
    rzymskokatolickie
        Liber natorum, copulatorum et mortuorum 1784-1947

Turystyka

We wsi znajdują się dwie większe bazy noclegowe:

    Schronisko PTTK (dawniej Podkowiata),
    prywatne schronisko Orkiestry św. Mikołaja, w którym odbywały się w ostatnich latach spotkania polskiej Rodziny Tęczy.
    Pod Kominkiem - restauracja istniejąca od 1968, w 2006 zmodernizowana - dobudowano miejsca hotelowe. W pobliżu restauracji zginął bieszczadzki artysta-rzeźbiarz Jędrek Połonina.
    Od 1995 w Komańczy na początku sierpnia odbywają się Spotkania Przygraniczne Polski i Słowacji Komańcza-Medzilaborce. Festynowi towarzyszą występy zespołów folklorystyczny i popowych z Polski i Słowacji.

Źródło : Wikipedia